Γνώση και κριτική σκέψη

Η πολλαπλότητα της γνώσης δεν καλλιεργεί την εξυπνάδα,αν και οι εραστές της σοφίας πρέπει να ξέρουν πολλά πράγματα... Ηράκλειτος

Αν ρίξει κάποιος μια ματιά στα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά βιβλία θα έρθει έκπληκτος με ένα αντιφατικό και δυσερμήνευτο φαινόμενο. Τα βιβλία είναι «γεμάτα» γνώσεις, αγγίζουν όλο και πιο πολλές και όλο και πιο σύγχρονες πλευρές της επιστήμης και του πολιτισμού και όμως οι μαθητές που μορφώνονται από αυτά τα βιβλία δεν μπορούν να σκεφθούν κριτικά.Έτσι, η αντιπαράθεση με τους ιθύνοντες των εκπαιδευτικών ζητημάτων στο αν το σχολείο σήμερα παρέχει «λίγη» ή «πολλή» επιστημονική γνώση μάλλον είναι χαμένο παιχνίδι σε ξένο γήπεδο για όποιον υποστηρίζει ότι το σχολείο σήμερα υστερεί στην ποσότητα των γνώσεων που παρέχει στους μαθητές του.
Το ζήτημα δεν είναι μόνο ποσοτικό αλλά κυρίως και ποιοτικό.  Η συσσώρευση πολλών γνώσεων στα αναλυτικά προγράμματα και ο βομβαρδισμός του μαθητή με αυτές δεν σημαίνει ότι οι μαθητές που κατέχουν πολλές γνώσεις αποκτούν αυτόματα και την ικανότητα της κριτικής σκέψης. Φυσικά και το αντίστροφο είναι προβληματικό, να περιμένουμε ότι κάποιος άνθρωπος που δεν έχει γνώσεις και δεν έχει εμπλοκή με τον τρόπο παραγωγής της γνώσης μπορεί να μάθει να σκέφτεται κριτικά αν του διδάξουμε σε φόρμουλες τη διαλεκτική ή την τυπική λογική.
  Τι δημιουργεί την κριτική σκέψη; Η κριτική σκέψη, όπως παρατηρεί και ο Έβαλντ Ιλένκοφ, δεν είναι ένα σύστημα κανόνων που μπορεί να εισαχθεί στο κεφάλι του μαθητή. Όμως, δεν είναι και αποτέλεσμα μόνο της πολυμάθειας αφού καθημερινά συναντούμε ανθρώπους πολυμαθείς που δεν μπορούν να σκεφθούν κριτικά. Ο άνθρωπος αποκτά κριτική σκέψη όταν έρχεται μπροστά σε μια προβληματική κατάσταση και προσπαθεί να την επιλύσει χρησιμοποιώντας τις γνώσεις που έχει μάθει καθώς και τις καινούριες που κατακτά μέσα από την προσπάθεια επίλυσης του προβλήματος. Αν εργασθεί ομαδικά, αν δηλαδή βρεθεί μαζί με άλλους ανθρώπους μπροστά στο ίδιο πρόβλημα και αναζητήσουν από κοινού τη λύση του, τότε η σκέψη όλων τροφοδοτείται, ακονίζεται, όλοι μαζί πάνε ένα βήμα πιο πέρα.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα από την πολιτική οικονομία. Το σχολείο ξεκινά να διδάσκει στο μαθητή ότι η οικονομική επιστήμη προσπαθεί να επιλύσει το πρόβλημα της διανομής περιορισμένων πόρων και προϊόντων σε ανθρώπους με απεριόριστες ανάγκες. Αυτό αποτελεί θέσφατο όπως παρουσιάζεται από το βιβλίο. Είναι όμως έτσι; Αυτή η θεώρηση πρέπει να αποτελέσει όχι δοσμένη αλήθεια αλλά πρόβλημα στο οποίο θα κληθούν να βρουν απάντηση οι μαθητές. Είναι τα προϊόντα περιορισμένα και με ποια έννοια; Γιατί χώρες με πλούσια αγροτική και παραγωγή και κτηνοτροφία έχουν λαούς που λιμοκτονούν; Τι είναι αυτό που κάνει τα προϊόντα σπάνια για κάποιους λαούς και κοινωνικές τάξεις και "άφθονα" για κάποιους άλλους λαούς ή κοινωνικές τάξεις; Όταν οι μαθητές αρχίζουν να ψάχνουν το γιατί συμβαίνει αυτό, τότε αρχίζει η οικοδόμηση της κριτικής σκέψης και η εκμάθηση της κατάκτησης της γνώσης. Κριτική σκέψη δεν χτίζεται με έτοιμες αλήθειες, συνταγές και με την απομνημόνευση τους για τις εξετάσεις.

Δημοσιεύτηκε 20th February από τον χρήστη ΚΩΣΤΑΣ ΘΕΡΙΑΝΟΣ